اولین فراخوان جمع سپاری نخبگانی با مشارکت اندیشکده ها، نخبگان و موسسات مطالعاتی راهبردی با موضوع «تدوین سیاست های کلی برنامه هفتم توسعه کشور» به کار خود پایان داد. این فرایند، رویکرد جدیدی از ارتباط گروه های فکری متعدد و سلایق مختلف را با مهم ترین نهاد سیاستگذار کشور رقم زد و برای نخستین بار پای طیف وسیعی از نخبگان را به این عرصه باز کرد.
سامانه نجم (نظام جمع‌سپاری مجمع) از تاریخ ۱۶ شهریور سال جاری تا ۳۰ آبان ماه پذیرای نظرات کارشناسان و دستاوردهای پژوهشی دغدغه مندان در ۶ بخش بود:
• مشارکت در تدوین سیاست های کلی برنامه هفتم توسعه در عرصه سیاسی، دفاعی و امنیتی
• مشارکت در تدوین سیاست های کلی برنامه هفتم توسعه در عرصه اقتصاد کلان، بازرگانی و اداری
• مشارکت در تدوین سیاست های کلی برنامه هفتم در عرصه زیربنایی و تولیدی
• مشارکت در تدوین سیاست های کلی برنامه هفتم در عرصه علمی، فرهنگی و اجتماعی
• مشارکت در تدوین سیاست های کلی برنامه هفتم در عرصه حقوقی قضایی
• مشارکت در تدوین سیاست های کلی برنامه هفتم در عرصه بهداشت، درمان و سلامت
در همین رابطه با دکتر میثم مظفر، رئیس مرکز مطالعات و بررسی های راهبردی دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام گفتگو کردیم که در ادامه می خوانید.
پرسش: آقای دکتر در ابتدا درخصوص فرایند این جمع سپاری توضیح دهید؟
از ویژگی های مهم این فرایند این بود که شاید اولین باری است که یک نهاد حاکمیتی به صورت جدی و واقعی دریچه ای را به سوی جامعه اندیشمندان و مخاطبان باز کرده و نه تنها گفته می توانید نظر بدهید؛ بلکه به آنان رجوع کرده است که در این زمینه همکاری کنند. همان طور که می دانید نقطه آغاز جمع سپاری و رونمایی از سامانه ما، نشستی بود که با حضور اندیشکده های برتر برگزار شد. البته اندیشکده ها، یکی از خوشه های جامعه هدف هستند. مخاطبان ما طیف های گسترده ای را شامل می شوند: از اساتید دانشگاه و نخبگان گرفته تا اصناف و سایر گروه های مرجع. گروه های مختلف وقتی از واقعی بودن این فرایند اطمینان حاصل کردند و متوجه اثرگذاربودن این موضوع شدند، استقبالی فراتر از انتظار و حد تصور ما کردند.
پرسش: میزان مشارکت در جمع سپاری به چه صورتی بود؟
در مدت حدودا دو ماه و نیمی که فرصت مشارکت در سامانه فراهم بود، بالغ بر ۳۵ هزار نفر از «سامانه نجم» بازدید کرده که از این تعداد حدود ۲۴۰۰ نفر در سامانه ثبت نام کردند و ۷۲۵ مشارکت به ثبت رسید. در این فراخوان، نخبگانی از سراسر کشور حضور داشتند که سه استان تهران، خراسان رضوی و اصفهان به ترتیب بیشترین میزان مشارکت کنندگان را به خود اختصاص دادند. شرکت کنندگان در این فراخوان از میزان تحصیلات مختلفی برخوردار بودند. بیش از نیمی از جمعیت مشارکت کننده شامل افرادی با تحصیلات کارشناسی ارشد به بالا می شود؛ اما نکته مهم، مشارکت حدود ۱۰۹ تن از اعضای هیئت علمی دانشگاه ها در این جمع سپاری است که با توجه به بی سابقه بودن این موضوع، نشان از استقبال بی نظیر این افراد از این فرایندها دارد. نکته بسیار جالب توجه در این جمع سپاری، مشارکت افرادی است که در بازه سنی زیر ۲۰ سال بوده و متولدین دهه ۸۰ هستند. به نظر می رسد نسل جدید به دنبال اثرگذاری و مشارکت در عرصه های حاکمیتی هستند. همان مقوله ای که مقام معظم رهبری نیز در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی بر آن صحه گذاشته و حضور جوانان را در مدیریت کشور خواستار شدند.
پرسش: فرایند ارزیابی مشارکت ها چگونه بوده و نفرات برتر چه طور انتخاب شدند؟
طبق طراحی که از ابتدا صورت گرفته بود، مسیر مشخصی برای پالایش و ارزیابی نظرات درنظر گرفته شد که در نهایت هم نفرات برتر انتخاب شوند و هم از نتایج آن در تدوین سیاست های کلی برنامه هفتم استفاده شود که هدف اصلی این جمع سپاری بود. فرایندی که پیش بینی شد به این صورت بود که ابتدا در مرکز مطالعات، همکاران مشارکت ها را به لحاظ شکلی بررسی اولیه کردند. مثلا برخی شرکت کنندگان به ۴ سوال اصلی پاسخ ندادند و فایلی را به صورت پیوست فرستاده بودند یا بعضی از آنان به صورت ناقص به پرسش ها پاسخ دادند که همکاران با تک تک این عزیزان تماس گرفته و از آنان درخواست می کردند که فایل مشارکت شان را تکمیل کنند. در این مرحله هیچ فیلتری درخصوص محتوای مطالب انجام نشد و هرکسی هر نظری را فرستاده بود، با رعایت امانت حفظ شد. در مرحله بعد، مشارکت هایی که صورت گرفته بود، مورد پالایش دوم قرار گرفت. در این بخش با روش «تحلیل مضمون» عصاره مباحثی که هرکدام از شرکت کنندگان مطرح کرده بودند، استخراج شد و به صورت کاملا دقیق و مرجع دهی شده در گزارش جدیدی آمد. یعنی به ازای هر کدام از عرصه های جمع سپاری، یک گزارش تحلیلی «تحلیل مضمون شده» داریم که درواقع چکیده تمام صحبت هایی است که دوستان مشارکت کننده داشتند. این گزارش کدگذاری شده و معلوم بوده چه کسی آن نظر را گفته است. در مرحله بعد، ۵ هیئت بررسی و داوری را ایجاد کردیم. هیئت ها کارشان این است که نظرات را مورد بررسی قرار بدهند و در قالب شاخص هایی که تعریف شده است به مشارکت ها امتیاز بدهند.
پرسش: هیئت های بررسی مشارکت ها را چه کسانی تشکیل می دهند؟
ترکیبی که برای هرکدام از این هیئت ها درنظر گرفته شده به این صورت است: هیئت ها متناظر با کمیسیون های دبیرخانه مجمع هستند و رئیس هر هیئتی، رئیس کمیسیون متناظر در دبیرخانه است؛ یعنی کسی که بهره بردار نهایی این کار خواهد بود خودش اینجا رئیس هیئت بررسی کننده اش است. دبیر هرکدام از این هیئت ها، یکی از پژوهشکده های ذیل مجمع بوده و اعضایش هم روسای کمیته های کمیسون مربوطه و رئیس چند اندیشکده فعال و مرتبط در این حوزه هستند. در نهایت خروجی کار هیئت های بررسی بعد از تدوین، تقدیم کمیسیون مربوطه می شود. آن کمیسیون از یک سو عصاره ای که از فرایند جمع سپاری به دست آمده را در اختیار دارد و از سوی دیگر مسیری که خودش در روال رسمی طی کرده و نظراتی را که جداگانه از دستگاه های دیگر گرفته است که نهایتا برای نوشتن سیاست های کلی برنامه هفتم از اینها استفاده می کند. هیئت های بررسی، در واقع دو خروجی مشخص برای ما ایجاد خواهند کرد. اول نظرات برتر را تعیین می کنند که در تدوین سیاست های کلی استفاده شود و دوم اینکه افراد برگزیده را مشخص می کنند و طبق شاخص ها نتایج را به مرکز مطالعات می دهند.
پرسش: با توجه به اینکه این فرایند برای اولین بار در کشور برگزار شده است؛ به نظر شما چه عواملی سبب موفقیت آن بود؟
نکته اساسی این است که جمع سپاری نیاز به فناوری نرم دارد و این مهم صرفا با ایجاد یک سامانه و اعلام فراخوان محقق نخواهد شد. آن دو شرایط لازم می توانند باشد؛ اما قطعا کافی نیست. با طراحی که انجام شده بود و کار تیمی و جمعی مدیران جوان مجموعه و همدلی که در میان تیم اجرایی وجود داشت، سبب شد از دانشی که در این زمینه وجود داشت، استفاده کنیم و خودمان هم بر آن بیافزاییم. یعنی تجربه ای که طی شد، برای فناوری نرم جمع سپاری نخبگان و استفاده از نظرات نخبگان ما را یک مرحله به جلو برد و الحمدالله این موضوع به این شکل به نتیجه رسید.
موضوع مهم دیگر این بود که ما با تمام عزیزانی که در این فرایند مشارکت کردند، به نوعی ارتباط گرفتیم. با برخی مستقیم تماس گرفتیم و با بعضی دیگر با ایمیل و پیام در ارتباط بودیم. تعدادی از افراد هم خودشان تماس گرفتند و بعد ما پیگیر شدیم که از نکات مهم و حائز اهمیت است.
اما اصلی ترین نقطه قوت و عاملی که سبب شد این فرایند با موفقیت طی شود، اهتمام جدی و اعتقاد بالاترین مقام اجرایی دستگاه یعنی دبیر مجمع به این موضوع بود. ایشان به بحث جمع سپاری معتقد بودند و انصافا حمایت بی دریغی کردند و وقت قابل توجه ای گذاشتند. در تمام جزئیات این فرایند از مرحله طراحی و تصویب آن مشارکت کرده و همراه شدند. از ثبت نام اولیه به عنوان کاربر گرفته تا سیر اتفاقات و خاتمه. تمام مشارکت ها و نظرات افراد خدمتشان ارائه شد و ایشان به صورت تصادفی با افرادی تماس گرفتند و گفتگو و قدردانی کردند و هم از مشارکت کنندگان درخصوص کار انجام شده نظر پرسیدند.
پرسش: مرکز مطالعات بررسی های راهبردی برنامه ای برای ادامه دار بودن فرایند جمع سپاری دارد؟
تدبیری که دکتر رضایی، دبیر مجمع تشخصیص مصلحت داشتند این بود که نظام جمع سپاری نخبگانی که در مرکز مطالعات و بررسی های راهبردی شکل گرفت و مستقر شد، به صورت دائمی برقرار باشد. هم دریچه ای به روی اندیشمندان، صاحب نظران و نخبگان گشوده شده و هم فرصت جدیدی در اختیار مجموعه دبیرخانه مجمع قرار گرفت که در قالب این بستر تعامل بهتر و شفاف تری را با مجموعه جامعه اندیشمندان کشور داشته باشد.
فراخوان مشارکت در تدوین سیاست های برنامه هفتم اولین فراخوان جمع سپاری ما بود؛ اما کار قطعا در این مرحله متوقف نخواهد شد و همین حدود یک ماه گذشته، درخواستی از سوی یکی از کمیسیون های فعال دبیرخانه داشتیم که درخصوص بازنگری یکی از عناوین سیاست های کلی، برای آنان به صورت تخصصی یک جمع سپاری برگزار کنیم. این مسیر دنبال خواهد شد. به محض خاتمه یافتن جمع سپاری اول، فراخوان جمع سپاری دوم اعلام خواهد شد و امیدواریم این دریچه روز به روز پخته تر و قوی تر مثمرثمر باشد. ما به لحاظ روش شناسی هم کارمان را ارتقا می دهیم. در مدتی که مشغول عملیات جمع سپاری بودیم، به موازات تیمی در مجموعه مشغول طراحی نحوه ارتقای فرایند جمع سپاری بود و از تجربه هایی که تاکنون کسب شده به طور جدی استفاده شده است و جمع سپاری بعدی که در حال انجام مقدماتش هستیم، به لحاظ شکل کار و نوع پرسش و پاسخ به روش جدیدی خواهد بود که متعاقبا اعلام می شود.
پیشنهاد ما به سایر دستگاه های دولتی این است که آنها هم از این سامانه استفاده کنند. ما آمادگی داریم دانشی که وجود داشته و تجربه ای را که در این فرایند کسب شده در اختیار سایر نهادهای حاکمیتی قرار بدهیم که آنها هم بتوانند در این زمینه فعال تر عمل کرده و از مشارکت و نظر مردم و نخبگان استفاده کنند.
معتقدیم این اول راه است و کارهای مهم دیگری در این زمینه باید انجام دهیم. موضوع جمع سپاری یکی از ابزارهای در اختیار مجموعه است برای اینکه بتواند در زمینه استفاده از نظرات نخبگان، مجمع را یاری کند. ابزارهای متنوع دیگری هم وجود دارد که رجوع به آنها در برنامه مرکز مطالعات قرار دارد. امیدواریم که بتوانیم از ظرفیت عظیمی که در جامعه اندیشگاهی و علمی کشور وجود دارد در جهت نیازهای واقعی کشور به بهترین نحو استفاده کنیم.
